Quy trình ươm tơ là giai đoạn quan trọng trong việc sản xuất lụa, từ những sợi tơ tằm tinh khiết cho đến những tấm vải lụa sang trọng. Trên hành trình từ con sâu tơ cho đến một sản phẩm lụa hoàn thiện, quy trình ươm tơ đóng vai trò quyết định đến chất lượng sợi tơ cũng như chất lượng của lụa tơ tằm. Trong bài viết này, hãy cùng Silky khám phá quy trình ươm tơ nhé.

Ươm tơ là gì?

Ươm tơ là quá trình trích xuất sợi tơ từ tổ kén tằm. Trong một khoảng thời gian cụ thể, sau khi tằm hoàn thành việc nhả tơ, việc ươm tơ cần được hoàn thành. Nếu quá chậm, nhộng sẽ phát triển thành con ngài, và khi chúng cắn kén để thoát ra, sợi tơ có thể bị đứt, và kén đó sẽ bị coi là bỏ đi.

Quá trình ươm tơ là quá trình tách sợi tơ từ kén để tiến hành tiếp tục làm sợi. Để thực hiện điều này, người dệt lụa sẽ ngâm kén vào nước nóng để loại bỏ một phần chất keo gắn kết trong kén tằm. Sau đó, các sợi tơ được se lại với nhau để tạo thành sợi chỉ tơ. Thông thường, khoảng 10 sợi mối tơ từ 10 kén tằm sẽ được se chập lại với nhau để tạo ra sợi chỉ tơ lụa vững chắc hơn. Khi này, chúng ta đã có sợi chỉ tơ lụa sẵn sàng để tiến hành công đoạn dệt.

Quy trình ươm tơ dệt lụa

Sau khi gỡ kén khỏi né, quá trình ươm tơ đòi hỏi kén phải được phân bố đều trên nong để loại bỏ những kén bẩn, mỏng, thối, và kén bị thủng đầu. Đồ dùng để chứa kén cần phải đủ cứng để đảm bảo kén nhộng không bị bẹp nát trong quá trình vận chuyển.

Để đánh giá phẩm chất của kén tằm, không nhất thiết phải dựa vào kích thước lớn. Thay vào đó, các yếu tố quan trọng bao gồm độ mẩy, sự tồn tại của nhiều sợi tơ, ít áo kén, dễ kéo tơ và kén cần có hình dạng và kích thước đồng đều.

Tính từ lúc bắt tằm đến khi tằm hoàn tất nhả tơ, quá trình ươm tơ bắt đầu sau hai ngày. Việc hoàn thành ươm tơ tằm phải nằm trong khoảng 10 đến 12 ngày, bao gồm việc ươm hết các kén đã đóng. Nếu quá chậm, nhộng sẽ phát triển thành con ngài và khi chúng cắn kén để thoát ra, sợi tơ có thể bị cắt đứt và coi như mất hết, không thể ươm tơ nữa.

Ươm tơ là quy trình gia công để kéo sợi tơ từ kén tằm thành sợi tơ tằm. Trong quá trình ươm tơ, kén tằm được đun trong nước sôi để làm tan chất keo tơ (sericin), làm cho kén mềm và dễ dàng rút sợi.

Ban đầu, kén được đặt vào nồi nước sôi hoặc chảo rộng, đảo kén để nhóm các kén nổi trên mặt nước. Sau đó, tìm mối tơ gốc để rút ra và quấn vào các con suốt giống như lõi ống chỉ. Các con suốt này được xếp thẳng đứng thành hàng ngang và được đưa vào các guồng tơ tròn bằng gỗ, nằm bắc ngang trên nồi nước sôi, để kéo sợi từ mỗi kén làm thành sợi tơ.

Phần còn lại của kén, lớp bên trong, được đưa vào guồng ươm tơ để thu nhặt sợi tơ màu vàng nhạt, là sợi nhỏ bên trong kén. Sợi tơ này bao gồm hai sợi nhỏ, được tạo ra từ cặp tuyến tơ của tằm chín và được dán chặt vào nhau bởi một lớp keo (sericin). Lớp keo này được loại bỏ khi kéo sợi.

Nếu kén không thể ươm tơ, chúng sẽ được kéo thành sợi đũi. Dưới đây là cách kéo sợi đũi trong dân gian Việt Nam: Kén được ngâm trong nước trong 3 giờ, sau đó vắt sạch nước và giữ lại nước đó. Kén được đặt vào nồi và đun sôi trong vài phút cho đến khi đều thâm.

Sau khi luộc, kén được vắt hết nước và thả vào nước đã được giữ lại, ngâm qua đêm để kén chín. Kén chín sẽ trở nên mềm mại và dễ kéo. Kén sống rất khó kéo và nặng tay, trong khi kén chín quá nhiều sợi tơ sẽ rối thành một búi không thể kéo. 

Sau khi kéo xong một bản sợi, sợi được cuộn lại thành từng cuộn nhỏ và treo lên để phơi khô, mỗi cuộn sợi tương đương một lạng. Sợi tơ này sau đó được dệt thành lụa đũi, có đặc tính to, nhẹ, mềm mại.

Quá trình kéo sợi có vẻ đơn giản nhưng thực sự là vất vả và khó khăn hơn cả quá trình ươm tơ. Hai tay phải luôn ngâm trong nước suốt cả ngày và thường xuyên phải xoa phèn chua để làm mềm da tay. Trong mùa đông, khi nước lạnh, phải thỉnh thoảng thêm nước nóng để đảm bảo sợi tơ kéo mềm mại. Kéo sợi cần có mắt tinh và khéo léo để sợi tơ mới có thể được kéo thành công. Để tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh, người thợ không chỉ cần có kỹ năng mà còn phải chứa đựng cả tâm hồn của nghệ thuật.